Vào những năm đầu thế kỷ 20, ở Việt Nam một loạt các trường mang hình dáng mỹ thuật ra đời. Tuy nhiên, trong thời gian này đất nước đang nằm trong ách thống trị của thực dân Pháp. Vì thế mà ngay cả con người, vận mệnh của đất nước còn chìm nổi và bấp bênh thì nghệ thuật cũng khó định hình để phát triển.
 |
| Lớp học Hình họa trường Mỹ thuật Gia Định năm 1925 |
Ở thời kỳ này, các trường Mỹ thuật được thực dân Pháp thành lập với ý đồ thống trị lâu dài của chúng, vì thế mà các trường được lần lượt ra đời trong một khoảng thời gian rất ngắn:
Năm 1901, trường Mỹ thuật đồ mộc Thủ Dầu Một được thành lập.
Tiếp theo là trường Nghệ thuật và Kỹ nghệ Biên Hoà, được thành lập năm 1903 (thường gọi là trường Mỹ nghệ Biên Hòa). Và đến năm 1913 thì “trường dạy vẽ” (Ecole de Dessin), thường gọi là “trường vẽ Gia Định”, là tiền thân của trường Đại học Mỹ thuật Tp Hồ Chí Minh ngày nay.
Ở đây, sự phát triển của “trường vẽ Gia Định”đều có liên quan, tiếp sức của các trường nói trên.
Kể từ khi thành lập, “Trường vẽ Gia Định” ngày càng phát triển. Nhưng sự phát triển ấy chủ yếu là do đội ngũ giảng viên có tâm huyết với nghệ thuật, cho nên năm 1917 trường vẽ Gia Định là trường Mỹ Thuật duy nhất được xếp vào loại “trường Trung học đệ nhất cấp” và được nhận là hội viên của “Hiệp hội Trung ương trang trí Mỹ thuật Paris”. Đây là cột mốc quan trọng vì là lần đầu tiên học sinh của trường được tiếp xúc với hội hoạ phương Tây. Trường bắt đầu đào tạo có hệ thống, có phương pháp khoa học, thay cho cách đào tạo truyền nghề. Những người có công làm việc đó là: ông L’Helgouache, ông Garnier, ông André Joyeux, ông Claude Lemaire, ông Lưu Đình Khải, ông Đỗ Đình Hiệp…
Năm 1940, trường vẽ Gia Định được đổi tên thành “Trường Mỹ nghệ thực hành Gia Định” (Ecole des Arts appliqués de Gia Định). Từ đây chương trình đào tạo của nhà trường dần dần được cải thiện, thêm môn trang trí tổng quát, luật viễn cận… Đặc biệt thêm môn học ký hoạ, nhờ thế mà trường đã đưa học sinh thâm nhập thực tế cuộc sống, phản ánh cuộc sống của nhân dân lao động trong những tác phẩm nghệ thuật.
Năm 1945 “Cách mạng Tháng 8” thành công, rồi “Toàn cuốc kháng chiến”, những nghệ sĩ tương lai không thể tách rời những sự kiện trọng đại của đất nước, nhiều học sinh của “Trường vẽ Gia Định” phải xếp bút nghiên để đi kháng chiến như: Huỳnh Công Nhãn, Hoàng Trầm… Thời gian này, trường cũng tạm ngưng hoạt động.
Năm 1954, sau khi đất nước bị chia cắt. Tháng 10 Chính quyền Sài Gòn đã cho thành lập trường Quốc gia Cao đẳng Mỹ thuật Sài Gòn chuyên đào tạo về nghệ thuật tạo hình với chương trình học 3 năm, qua các chuyên khoa: Sơn dầu, Sơn mài, Lụa, Điêu khắc. Đây là nơi để tiếp tục nâng cao trình độ cho các học sinh, những người đã từng học ở ba trường Bình Dương, Biên Hòa và Gia Định.
Cái mốc lịch sử quan trọng về đào tạo mỹ thuật ở Sài Gòn thời kỳ này là chủ trương nâng cấp về đào tạo của 2 trường: Quốc gia Cao Đẳng Mỹ thuật Sài Gòn và Trung học Trang trí Mỹ thuật Gia Định (tiền thân là trường vẽ, trường Mỹ nghệ Gia Định).
Từ năm 1971, trường Trung học Trang trí Mỹ thuật Gia Định nâng thêm một cấp học nữa, trở thành hai cấp học: Cấp một học 4 năm, cấp hai học 3 năm. Tổng thời gian đào tạo là 7 năm. Và chính thức đổi tên trở thành Quốc gia Trang trí Mỹ thuật.
Riêng trường Quốc gia Cao đẳng Mỹ thuật Sài Gòn cũng nâng thêm một cấp học thành hai cấp: Cấp một và cấp hai, biến tổng số năm học từ 3 năm trở thành 7 năm.
 |
| Các vị Giáo viên, Nhân viên và học sinh Trường Gia Định cũ (1924) |
Năm 1975, sau khi được giải phóng, hai trường nói trên được nhập làm một. Ông Nguyễn Phước Sanh và ông Cổ Tấn Long Châu được phân công vào “Ban phụ trách trường”. Sau thời gian tiếp quản, ông Nguyễn Phước Sanh được cử làm hiệu trưởng đầu tiên của trường “Cao đẳng Mỹ Thuật TP.HCM”, sau đó là trường “Đại học Mỹ Thuật TP.HCM”.
Ngày 26 tháng 6 năm 1975, Bộ Văn hoá – Thông tin của chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà Miền Nam Việt Nam chính thức phê chuẩn thành lập Ban phụ trách trường (bao gồm trường vẽ Gia Định và Cao Đẳng Mỹ Thuật Sài Gòn) gồm có hai ông: ông Nguyễn Phước Sanh, ông Cổ Tấn Long Châu và chuẩn bị khai giảng năm học mới.
Ngày 12 tháng 11 năm 1976, Bộ Văn hoá nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quyết định đổi tên trường (gồm hai trường) thành trường “Cao đẳng Mỹ Thuật TP.HCM”.
Ngày 29 tháng 9 năm 1981, Chủ tịch Hội Đồng Bộ Trưởng nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quyết định đổi tên trường thành “trường Đại học Mỹ Thuật TP.HCM”.
Trường Đại học Mỹ Thuật TP.HCM có hai hệ: hệ đại học và hệ trung học. Đại học có đại học chính qui và đại học tại chức. Từ đại học sáu năm (trước giải phóng) thống nhất lại còn năm năm. Từ trung học năm năm thành năm trung học ba năm. Hiện nay hệ trung học đang chuyển về các địa phương để đào tạo, và được đào tạo theo chương trình thống nhất do Bộ Văn hoá ban hành.
Trường đào tạo toàn diện: rèn luyện ý thức thẩm mỹ, nghiên cứu chủ nghĩa Mác – Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, học tập quân sự, rèn luyện thể lực và đạo đức công dân XHCN.
 |
| Trong vườn |
 |
| Gành quà rong |
 |
| Lăng miếu |
Nhiều công trình nghệ thuật hoành tráng được thầy trò của trường dưng lên ở khắp các tỉnh Nam bộ, Trung bộ. Đặc biệt là ở khu lưu niệm Bến Dược (TP.HCM) là tượng đài Bác Hồ lớn nhất ở Việt Nam tại TP Vinh.
Về cơ cấu phòng ban: ngoài các phòng chức năng, trường còn có các khoa: khoa Kiến thức cơ bản, Hội họa, Đồ họa, Điêu khắc, Lý luận, Tại chức, Sư phạm mỹ thuật, Sau đại học và một đơn vị trực thuộc là “Trung tâm Mỹ thuật ứng dụng”.
Về cơ cấu lãnh đạo, tư năm 1974 đến nay trường đã qua 3 thời kỳ hiệu trưởng:
Giáo sư, nhà giáo ưu tú Nguyễn Phước Sanh.
Nhà giáo ưu tú, thạc sỹ Nguyễn Hoàng.
Hiện nay là họa sỹ Nguyễn Huy Long.
Kế thừa liên tục các thế hệ thầy trò trong 30 năm qua, nhà trường đã đào tạo gần 2.500 học sinh, sinh viên – hiện họ đang hoạt động hầu hết các tỉnh Nam Bộ và Tp. Hồ Chí Minh.
Với sự cố gắng đó, “trường Đại học Mỹ Thuật TP.HCM” xứng đáng được nhận các danh hiệu thi đua do nhà nước trao tặng:
Năm 1993 được nhà nước tặng thưởng Huân chương lao động hạng Ba.
Từ năm 1994 đến 1997, năm nào cũng được tặng bằng khen của Bộ Văn hóa Thông tin hoặc cờ luân lưu của Chính phủ, huy chương vì sự nghiệp Mỹ thuật… và năm 2003, được Chủ tịch nước tặng huân chương lao động hạng Nhì.
Về cá nhân, nhiều người được nhà nước phong tặng danh hiệu “Nhà giáo ưu tú”, “Huân chương lao động hạng Hai”, “Huân chương lao động hạng Nhì”…
Nhìn lại chặng đường 90 năm qua, dù phải trải qua nhiều biến cố lịch sử, từ “trường vẽ Gia Định” đến trường “Đại học Mỹ Thuật Tp.HCM”, nơi đây luôn là vườn ươm nghệ thuật, đào tạo tài năng qua nhiều thế hệ và là môi trường nghệ thuật lớn nhất của Nam Bộ và Tp Hồ Chí Minh. Bản chất nghệ thuật luôn tiềm ẩn trong con người, nếu được người đời quan tâm chăm sóc, nó sẽ là vườn hoa tươi thắm phục vụ và làm đẹp cho đời.
Lê Tâm
* Những bức tranh trên của những học trò "Trường vẽ Gia Định" thuộc thế hệ đầu tiên thực hiện và đã được in thạch bản công bố trong sách "Địa phương chí bằng tranh" xuất bản phẩm của TRƯỜNG MỸ THUẬT VÀ HỘI HỢP TÁC NHỮNG NGƯỜI VẼ TRANG TRÍ, KHẮC BẢN VÀ IN THẠCH BẢN GIA ĐỊNH (?). Được lấy từ sách Sài Gòn Gia Định xưa - Ký họa đầu thế kỷ XX, Huỳnh Ngọc Trảng - Nguyễn Đại Phúc, NXB Tp.HCM, 1994.
